Instytut Astronomii

KontaktPiwnice k. Torunia, 87-148 Łysomice
tel.: +48 56 611 30 10
fax: +48 56 611 30 09

Historia obserwatorium w Piwnicach

POCZĄTKI OBSERWATORIUM

Fakt posiadania teleskopu stał się silnym impulsem do pracy nad utworzeniem obserwatorium astronomicznego. Wiadomo było, że obserwatorium nie może być budowane w mieście. Że trzeba odsunąć miejsce obserwacji od świateł, pyłów i dymów miejskich. Ale też nie można odsuwać się za daleko od miasta, bo przecież Obserwatorium, warsztat pracy astronomów, musi funkcjonować w łonie Uniwersytetu, temu Uniwersytetowi służyć i żyć jego życiem. Pracownicy i studenci muszą w rozsądnym czasie do obserwatorium dotrzeć i w rozsądnym czasie dojechać z obserwatorium do Uniwersytetu – a w owym czasie, realnym środkiem transportu był transport konny! I rzeczywiście bryczka zaprzężona w parę koni przez jakiś czas woziła astronomów między Obserwatorium, a Toruniem.

Czytaj więcej…


ROZWÓJ I DZIAŁALNOŚĆ OBSERWATORIUM

Cennym uzupełnieniem instrumentarium Obserwatorium było uzyskanie w 1975 roku spektrografu szczelinowego, mogącego współpracować z TSC, tzw. Kanadyjskiego Spektrografu Kopernikowskiego. Został on wykonany przez G.A. Bradley’a i E. H.Richardsona w Dominijnym Obserwatorium Astrofizycznym w Viktorii w Kanadzie i jest kopernikowskim “darem Nauki i Polonii kanadyjskiej dla Uniwersytetu Mikołaja Kopernika”. Wyjątkową cechą tego spektrografu jest oszczędność z jaką wykorzystuje zebrane przez teleskop światło gwiazdy m.in. zamiast klasycznej szczeliny używa tzw. image slicer, autorskiego pomysłu Richardsona, który wprowadza do spektrografu znacznie (praktycznie w naszych warunkach 3 razy) więcej światła, przy tej samej rozdzielczości widma. Swoje wielkie dni spektrograf ten przeżył już w końcu 1975 roku uzyskując jako pierwszy na świecie serię widm Nowej Cygni 1975 we wczesnych stadiach jej wybuchu.

Czytaj więcej…


STRUKTURA ORGANIZACYJNA

Na początku powstały na UMK dwie katedry: Katedra Astronomii i Katedra Astrofizyki. Później tworzyły one Zespół Katedr z Obserwatorium Astronomicznym jako odrębną jednostką. Od roku 1956 jednostkom tym towarzyszyła toruńska Pracownia Astrofizyki Zakładu Astronomii PAN. Zakład Astronomii PAN został powołany do życia w tym samym roku jako zalążek przyszłego Centralnego Obserwatorium Astronomicznego Polskiej Akademii Nauk.

Czytaj więcej…


PROFIL BADAWCZY

Astronomia gwiazdowa, mechanika nieba i astrofizyka były specjalnością naukową twórców toruńskiej astronomii i w tych też kierunkach ukształtował się profil badawczy przez nich założonego ośrodka. Astronomia gwiazdowa to dziedzina, która zajmuje się ruchami i rozmieszczeniem gwiazd w naszej Galaktyce posługując się głównie metodami statystycznymi. Profesor Władysław Dziewulski, wraz z pierwszymi uczniami, wyznaczał kierunek i tempo ruchu Słońca względem różnego rodzaju “rodzin” gwiazdowych i ruchy w Galaktyce różnych kategorii gwiazd (np.gwiazd szybkich, gwiazd podwójnych, gwiazd typu A itp.).

Czytaj więcej…


HISTORIA RADIOASTRONOMII W TORUNIU (1983 – 1996)

Kilka kolejnych lat po wybudowaniu radioteleskopu RT-3 o średnicy czaszy 15 metrów było dla kilkunasto osobowego zespołu Katedry Radioastronomii okresem intensywnej pracy instrumentalnej i szkoleniowo badawczej w dziedzinie radioastronomii obserwacyjnej. W końcu 1983 roku mieliśmy do dyspozycji 6 systemów odbiorczych (2,8cm; 6cm; 18cm; 21cm; 49cm i 92cm), terminal Mark IIc i służbę czasu rozbudowaną w oparciu rubidowy wzorzec częstotliwości. Mimo lokalnych trudności i przeszkód udało się włączyć toruńską stację obserwacyjną do Europejskiej Sieci Obserwacyjnej (VLBI). Zaufanie partnerów z sieci i dobrze pojęty wspólny interes odzwierciedlał się w udzielaniu nam różnorodnej pomocy. Od 11.03.1985 roku jesteśmy członkiem stowarzyszonym Europejskiej Sieci VLBI jako jedyna placówka tego typu w Europie środkowej i jako niewielki kawałek Polski znaleźliśmy się we Wspólnej Europie początkując nasze ogólnonarodowe dążenia.

Czytaj więcej…


SYSTEM STEROWANIA RADIOTELESKOPU RT15 NA POCZĄTKU LAT 1980-TYCH

System sterowania RT15 został napisany w języku maszynowym (wewnętrznym) minikomputera składającym się z około 30 elementarnych poleceń 8-bitowego procesora. Z czasem obsługa sterowania ruchem teleskopu została poszerzona o obsługę innych urządzeń zewnętrznych (w tym pamięci taśmowej i plottera XY) i do synchronicznego z okresem pulsara zbierania i wyświetlania danych z takich radioźródeł. Szybkość tej maszyny była taka, że wykonanie najprostszych poleceń (np. wyzerowanie akumulatora) zajmowało 2 mikrosekundy (zatem, porównując do dzisiejszych gigahercowych PC, miał on szybkość rzędu 1 MHz).

Czytaj więcej…


POCZĄTKI VLBI NA UMK

Najważniejszymi barierami do pokonania na drodze do włączenia się Torunia (tak naszą stację nazywa się za granicą) do międzynarodowych obserwacji VLBI była budowa terminala Mark II oraz zakup atomowego wzorca częstości. Terminal został skonstruowany całkowicie siłami pracowników Katedry w oparciu o szczegółową dokumentację udostępnioną ś.p. prof. Stanisławowi Gorgolewskiemu, wówczas Kierownikowi Katedry, przez Anglików za zgodą National Radio Astronomy Observatory (Green Bank, USA). Warto wspomnieć, że było to pierwsze wykonanie takiego urządzenia poza Stanami. Na terminal składał się konwerter wideo (głównymi wykonawcami tego urządzenia byli Andrzej Kus i Eugeniusz Pazderski), formater (wykonany przez Andrzeja Kępę) i rejestrator (przysposobiony przez S. Gorgolewskiego magnetowid kasetowy amerykańskiej firmy RCA).

Czytaj więcej…


RADIOASTRONOMIA NA UMK W LATACH 1981 – 2000

Największym przedsięwzięciem Katedry w całym dwudziestoleciu było niewątpliwie podjęcie się w 1983 r. budowy 32-metrowego teleskopu, a potem wyposażenie go w aparaturę i włączenie do regularnych obserwacji. Dla potrzeb anteny rozwijano techniki pomiarowe oraz projektowano i budowano specjalistyczną aparaturę kontrolno-pomiarową (niskoszumowe odbiorniki, spektrografy, przemienniki częstotliwości, elektronikę cyfrową, systemy sterowania). Badania naukowe prowadzone w tej placówce koncentrowały się na obserwacjach i teoretycznym modelowaniu procesów fizycznych zachodzących w jądrach aktywnych galaktyk i kwazarów, na pomiarach czasowych charakterystyk pulsarów (chronometraż), na poszukiwaniu nowych układów planetarnych oraz na badaniu ciał Układu Słonecznego.

Czytaj więcej…


Sylwetki astronomów

PROF. WŁADYSŁAW DZIEWULSKI (1878-1962)

W lipcu 1945 r. przybył na czele grupy repatriowanych pracowników USB do Torunia, gdzie został profesorem astronomii i prorektorem nowej uczelni – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Dzięki jego staraniom Uniwersytet uzyskiwał nowe budynki, wzbogacały się skromne pracownie, powiększało się grono profesorskie, zwłaszcza na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Prof. Dziewulski był organizatorem Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach i jego kierownikiem do 1952 r. Pod jego nadzorem wzniesiono pierwsze budynki Obserwatorium, zainstalowano pierwszy teleskop i w 1949 r. rozpoczęto fotografowanie nieba, posadzono drzewa i krzewy, tworząc w Obserwatorium piękny park.

Czytaj więcej…


PROF. WILHELMINA IWANOWSKA (1905-1999)

Prof. Iwanowska była doskonałym wykładowcą oraz organizatorem badań naukowych. Toruńskim obserwatorium kierowała od grudnia 1952 roku aż do przejścia na emeryturę w październiku 1976. Pod jej kierunkiem ośrodek ten rozwinął się zarówno kadrowo jak i materialnie. Promowała 19 doktorów, ośmiu jej wychowanków uzyskało tytuł naukowy profesora. Wilhelmina Iwanowska była wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Astronomicznej w latach 1973-1978 i doktorem honorowym trzech uniwersytetów: w Winnipeg w Kanadzie, w Leicester w Anglii i UMK. W 1995 roku została odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1997 otrzymała honorowe obywatelstwo Torunia.

Czytaj więcej…


PROF. STANISŁAW GORGOLEWSKI (1926-2011)

Profesor Stanisław Gorgolewski był przede wszystkim niestrudzonym projektantem i konstruktorem instrumentów radioastronomicznych oraz aparatury elektronicznej stanowiącej ich wyposażenie. Radioamatorskie doświadczenie wyniesione w młodości z pracy w radiowęźle, nabyte w trakcie studiów umiejętności prowadzenia eksperymentów fizycznych, kwalifikacje zdobyte pod okiem prof. Ryle’a podczas pobytu w Cambridge, okazały się bezcenne w jego pracy naukowej. W pełni odpowiedzialnie można stwierdzić, że Profesor był znakomitym instrumentalistą. Zawsze uważał i wielokrotnie to podkreślał, że nieodzownym warunkiem dla rozwoju radioastronomii w Polsce jest posiadanie odpowiednich instrumentów. Wspomniane wyżej okoliczności, determinacja Profesora i jego współpracowników w budowie nowych radioteleskopów RT-3 (15-m antena) i RT-4 (32-m antena) , nieustanne wsparcie prof. Wilhelminy Iwanowskiej, doprowadziły do powstania obserwatorium radioastronomicznego w Piwnicach. Dzięki tym inicjatywom nasz ośrodek mógł dołączyć w 1982 roku do Europejskiej Sieci Interferometrii Długobazowej (VLBI), a w 1984 do Światowej VLBI. Dla wielu z nas Profesor jest i pozostanie ojcem toruńskiej radioastronomii.

Czytaj więcej…


PROF. ANDRZEJ WOSZCZYK (1935-2011)

Specjalizował się w astrofizyce małych ciał Układu Słonecznego, głównie spektroskopii komet i planet. Jego idée fixe na wiele, wiele lat stał się unikatowy Atlas Widm Kometarnych, opracowywany w gronie kolegów z całego świata. Fascynował się lotami międzyplanetarnych sond kosmicznych, które z łatwością weryfikowały z takim trudem uzyskiwane wcześniej, również przez Niego, wyniki spektroskopowych obserwacji z Ziemi. Jako jeden z najzdolniejszych astronomów swojego pokolenia, ponad własną karierę przedkładał jednak zawsze pracę dla innych. Wraz ze słowackim astronomem Milanem Antalem, jest faktycznym współodkrywcą dziewięciu planetoid przy pomocy 90-cm teleskopu w Piwnicach, choć nie zadbał o obecność swojego nazwiska przy tych odkryciach. Tę skromność wynagrodził Mu belgijski przyjaciel, Henri Debehogne, który w Europejskim Obserwatorium Południowym, 2 marca 1990 r. — dokładnie w dniu 55 urodzin Profesora, odkrył inną planetoidę. W siedemdziesiątą rocznicę urodzin, na wniosek odkrywcy, decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej otrzymała oficjalną nazwę „14382 Woszczyk”.

Czytaj więcej…